Το ψυχολογικό προφίλ του αντιεμβολιαστή και του συνωμοσιολόγου: Δύο Λαρισαίοι γιατροί εξηγούν το φαινόμενο

Η πανδημία, από την αρχή της εμφάνισής της, πυροδότησε διάφορες θεωρίες σχετικά με την ύπαρξη ή μη του ιού Covid 19, την επικινδυνότητά του, τις συνθήκες με τις οποίες εμφανίστηκε. Το ίδιο συνέβη και με την εμφάνιση των εμβολίων και τις θεωρίες για την αποτελεσματικότητα, την επικινδυνότητα, την αναγκαιότητα αυτών, καθώς και την συνταγματικότητα της υποχρεωτικότητας του εμβολιασμού.

Τους τελευταίους μήνες το αντιεμβολιαστικό κίνημα δυναμώνει στην Ελλάδα παρά τις καμπάνιες υπέρ του εμβολιασμού που έχει εφαρμόσει και συνεχίζει η Κυβέρνηση και οι εμπλεκόμενοι φορείς. Πλέον, οι χειρισμοί σε σχέση με το εν λόγω ζήτημα έχουν περάσει από τη λογική της πειθούς, πάνω στην οποία στηρίχθηκαν το προγενέστερο διάστημα, στην τακτική της υποχρεωτικής επιβολής σε συγκεκριμένους κλάδους, με χαρακτηριστικό αυτό των υγειονομικών που απασχόλησε την επικαιρότητα της προηγούμενης εβδομάδας.

Το onlarissa.gr ήρθε σε επαφή με τους Λαρισαίους γιατρούς, τον καθηγητή ψυχολογίας κ. Ηλία Κουρκούτα και τον ψυχίατρο κ. Δημήτρη Καραμανάβη προκειμένου να διερευνήσει το φαινόμενο μέσα από μια διαφορετική οπτική και να παρουσιάσει το ψυχολογικό προφίλ των αντιεμβολιαστών και των ανθρώπων που έλκονται από θεωρίες συνομωσίας.

Η συζήτηση των τριών μας υπήρξε ιδιαιτέρως ενδιαφέρουσα και αποκαλυπτική…

Συνέντευξη στην Εύη Μποτσαροπούλου

E.M.: Τι μας δείχνει για την ελληνική κοινωνία σε πρώτο επίπεδο το αντιεμβολιαστικό κίνημα και η ύπαρξη αρνητών της πανδημίας;

Η.Κ.: Σε ένα πρώτο επίπεδο οι αντιεμβολιαστές εκφράζουν τη δυσπιστία τους απέναντι στο κράτος και τους θεσμούς (κοινωνικούς, επιστημονικούς, πολιτικούς). Σε ένα δεύτερο επίπεδο υπάρχει ο φόβος· μπορούμε να διακρίνουμε ψυχαναλυτικά το άγχος του θανάτου που δημιουργεί καταστάσεις άρνησης και για μεγάλη μερίδα μεγάλες αντιδράσεις. Όταν κάποιος πιστεύει ότι κάτι δεν υπάρχει, σταματάει να το φοβάται. Από εκεί απορρέει  και η φαινομενικά «ανορθολογική στάση», η πάλη ενάντια δηλαδή στο ορθολογικό, την επιστήμη κτλ. Στην Ελλάδα το κίνημα των αντιεμβολιαστών έχει έντονα εθνικιστικά και θρησκευτικά χαρακτηριστικά. Όλες θρησκείες οι μεγάλες θρησκείες και οι εθνικισμοί δίνουν ταυτότητα στα υποκείμενα, νόημα και δύναμη στην ύπαρξη, αλλά και ένα αίσθημα παντοδυναμίας για να αντιμετωπίσουν όλες τις ματαιώσεις, ακόμη και το άγχος θανάτου.

Δ.Κ.: Το αντιεμβολιαστικό κίνημα είναι μια ευθεία δυσπιστία και αντίδραση προς την εξουσία σε επίπεδο κοινωνικό και πολιτικοιδεολογικό που σηματοδοτεί την αδυναμία αντίδρασης στο πολιτικοοικονομικό γίγνεσθαι. Αυτή τη στιγμή στο αντιεμβολιαστικό ζήτημα διοχετεύεται όλη η αντιδραστικότητα. Ζούμε σε μία εποχή που οι παλιές ιδεολογίες έχουν καταρρεύσει και έχουμε σαγηνευτεί από άλλου είδους ιδεολογίες, αλλά η κατάρρευση αυτή διαμορφώνει τελικά ένα τρόπο άσκησης εξουσίας.

Παράλληλα, σε πιο ψυχαναλυτικό επίπεδο, το κράτος για τους αντιεμβολιαστές είναι η κακοήθης πατρική φιγούρα στην οποία αντιδρούν ως έφηβοι. Θεωρούν ότι όλοι οι ασκούντες την εξουσία είναι «κακοί» άρα πρέπει κανείς να αμυνθεί για να προστατευτεί απέναντι στον κακοποιητικό πατέρα που συμβολίζει το αρχηγό στη ζωή μας.

Αν θεωρήσουμε ότι το κράτος είναι η πατρική φιγούρα, το δίπολο και η αντιπαλότητα ανάμεσα στους αντιεμβολιαστές και τους υπέρ των εμβολιασμό θυμίζει το σύμπλεγμα των αδερφών, το γνωστό siblings complex.

Η.Κ.: Παλιά, πριν την οικονομική κρίση, το κράτος για τους Έλληνες ήταν η καλή μαμά που έδινε χρήματα, φρόντιζε κτλ. Αυτό το στοιχείο καθόρισε την ελληνική κοινωνία επί δεκαετίες, ενώ ως πατρική φιγούρα, αν το δούμε έτσι, καλείται, το κράτος να επιλύει τα πάντα, γι’ αυτό οι υπερβολικές απαιτήσεις και η γκρίνια, που σε ένα βαθμό είναι δικαιολογημένοι, λόγω της μεγάλης δυσλειτουργικότητας του. Δεν προσπαθούμε όμως απαραίτητα να το αλλάξουμε, αλλά να εκφράσουμε τη δυσφορία, την αντίδραση και τον ατομικισμό μας.

Με αυτά που λέμε, δεν ακυρώνεται η πολιτική διάσταση του θέματος, όπως, πολύ σωστά το θίγει και ο Δημήτρης. Οι μεγάλες ιδεολογίες άφησαν ένα τεράστιο κενό. Οι θεολογικές ή επιδερμικές και αόριστες πολιτικές θεωρίες  έρχονται να δώσουν νόημα και ελπίδα για μια καλύτερη (και αιώνια) ύπαρξη και ένα αίσθημα κοινωνικής δύναμης.

Συχνά, όμως, είναι θεολογίες και πολιτικές του θανάτου. Αυτοί που υποτίθεται μάχονται για ένα καλύτερο κόσμο ή για την αλήθεια της ζωής επιβάλλουν πολώσεις και διχασμούς ή μπορεί να προκαλέσουν τον θάνατο. Η οργή στην αμφισβήτηση της άποψης τους δείχνει την έντονη υπαρξιακή-ψυχική-κοινωνική διάσταση των κινημάτων αυτών.

Το ίδιο συνέβη και με την Αμάλ, η ύπαρξη της αμφισβητεί την δικιά μας οντότητα, ερμηνεία του κόσμου και ταυτότητα. Γι’ αυτό και τόσο μίσος και η οργή. Είναι θεολογίες θανάτου, ακόμη κι όταν έχουν ένα φαινομενικά θετικό πολιτικό χαρακτήρα ή είναι “υπέρ της ζωής”, σπέρνουν τον θάνατο στους άλλους. Στη Γερμανία είναι γνωστό από χρόνια αυτό το κίνημα και πιο πολιτικοποιημένο προς την αριστερά και τον  μη καταναλωτικό τρόπο ζωής και την αμφισβήτηση της τεχνο-επιστήμης.

E.M.: Και πως εξηγούμε τις θεωρίες συνωμοσίας που πυροδοτούνται παράλληλα και δείχνουν μια εντυπωσιακή δυσπιστία ή και άρνηση στα επιστημονικά αξιώματα και δεδομένα;

Η.Κ.: Υπάρχει ένα παρανοειδές στοιχείο σε όλο αυτό που οδηγεί αρκετούς στην πεποίθηση πως ότι συμβαίνει και βλέπουμε γύρω μας δεν είναι μόνο αυτό, αλλά υπάρχει κάτι μεγαλύτερο, ένα κρυφό σχέδιο, μια συνωμοσία.

Δεν πρέπει να ξεχνάμε όμως, ότι διανύουμε μια εποχή απόλυτου κοινωνικού ναρκισσισμού που πυροδοτείται από την έκρηξη της χρήσης των social media, όπου ο καθένας μπορεί να βγάλει τη δική του φωνή, ο καθένας μπορεί να έχει ισχυρή άποψη ακόμη και για επιστημονικά δεδομένα.

Δ.Κ.: Δεν πρέπει να ξεχνάμε επίσης, ότι η επιστήμη η ίδια έχει στους κόλπους της την αμφισβήτηση και την αμφιβολία και ανατροφοδοτείται από τα λάθη της, δεν διέπεται από κάποιο θεϊκό στοιχείο. Πάνω σε αυτή την αμφιβολία πατάει ο αντιεμβολιαστής και ο συνωμοσιολόγος.

Η.Κ.: Επίσης, αν και διανύουμε πλήρως την εποχή της λογικής και του ορθολογισμού που πρεσβεύει η επιστήμη, το ανορθολογικό πάντα μας έλκει και σήμερα σε κοινωνικό επίπεδο αυτό παρατηρείται πολύ έντονα. Όλοι μας είμαστε παιδιά του ασυνειδήτου. Σε συνδυασμό με τον εφηβικό ναρκισσισμό που διέπει την ελληνική κοινωνία, ο καθένας πλέον έχει άποψη και θέλει να τη δείξει, ακόμη κι αν αυτή αφορά την ίδια την επιστήμη γιατί εκφράζει και πάλι την αμφισβήτηση μιας αρχής.

Πρόκειται για αμφισβήτηση στην εξουσία, την επιστημονική εξουσία· δεν δεχόμαστε τους σοφούς. Όπως στο Μεσαίωνα είχαμε τις δοξασίες, έτσι και τώρα έχουμε δοξασίες που έχουν όμως πλέον προσωπικά χαρακτηριστικά.

Τα τελευταία χρόνια οι θεωρίες συνωμοσίας ήταν πολιτικής και οικονομικής φύσεως. Πλέον στην εποχή του (μεταμοντέρνου) κοινωνικού ναρκισσισμού των social media – όπου η προσωπική γνώμη και το ατομικό δικαίωμα υπερισχύει όλων των άλλων – βγαίνουν στην επιφάνεια φοβικά συμπλέγματα και αντανακλαστικά, τα οποία σαφώς και ενισχύθηκαν και από τα διαδοχικά lockdowns, αλλά και την ημιμάθεια.

Συχνά αυτές οι αντιδράσεις έχουν κι ένα παρανοειδή χαρακτήρα. Το δύστυχες περιστατικό της γυναίκας που πέθανε στην εντατική, ως αντι-εμβολιάστρια, αναδεικνύει το «παρανοειδές» στοιχείο αυτών των πεποιθήσεων, αφού μέχρι το τέλος της ζωής της έστελνε μηνύματα απελπισίας «να την βγάλουν από εκεί».

Εδώ καταλαβαίνετε, η επιστήμη, το φάρμακο, το εμβόλιο βιώνεται ως δηλητηριώδες ξένο σώμα, που εισβάλλει στο δικό μας «αγνό» οργανισμό και σκοτώνει ή μεταλλάσσει τον εαυτό μας και το DNA.  Είναι ακριβώς αυτό που κάνουν οι «Άμις» στις ΗΠΑ ή οι μάρτυρες του Ιεχωβά, που αρνούνται τις μεταγγίσεις και τις ιατρικές επεμβάσεις στο σώμα.

E.M.: Οι κρατικοί χειρισμοί για την αντιμετώπιση της πανδημίας και η επικοινωνιακή εμβολιαστική καμπάνια πόσο έχει συμβάλλει στην έξαρση του φαινομένου;

Δ.Κ.: Σταδιακά, ο κόσμος άρχισε να αμφισβητεί τους χειρισμούς της κυβέρνησης, καθώς και ότι κάνει ό,τι καλύτερο μπορεί. Μεταπολιτευτικά στην Ελλάδα, κανείς δεν μπορεί να αμφισβητήσει την ύπαρξη της οικογενειοκρατίας και του νεποτισμού, της συμφεροντολογίας και της διαπλοκής που έφερε την κοινωνία σταδιακά απέναντι στο κράτος.

Η.Κ.: Η εναντίωση αυτή στις “ελίτ” έχει, βέβαια, κοινωνικές, ταξικές και ψυχολογικές διαστάσεις αλλά ταυτόχρονα γίνεται και προϊόν φθηνής πολιτικής αντιπολίτευσης ή ενσυνείδητης πολιτικής εναντίωσης, όπως στη Γερμανία.

Δ.Κ.: Αντίστοιχες αντιδράσεις είδαμε πρόσφατα και με τις πυρκαγιές. Υπήρξε μια αντιστοιχία και αναλογία με την πανδημία. Οι αντιδράσεις στηρίχθηκαν στην ίδια κοινωνικό-ψυχαναλυτική βάση.

E.M.: Υπάρχει όντως έλλειψη της αίσθησης κοινωνικής ευθύνης στους αρνητές των εμβολίων ακόμη και της ίδιας της ύπαρξης της πανδημίας;

Η.Κ.: Οι αντιεμβολιαστές και οι αρνητές πιστεύουν ότι είναι φορείς της απόλυτης αλήθειας και ότι προστατεύουν τους άλλους, το κοινωνικό σύνολο και κατασκευάζουν (απλοϊκές) θεωρίες για να πείσουν. Άκουσα από έναν μορφωμένο άτομο ότι τα εμβόλια ήρθαν σε χαρτοκούτια.

Από την άλλη, παρατηρείται, ένας φανατισμός θεολογικού τύπου, μία τάση προσηλυτισμού, ένας επιθετικός ανταγωνισμός με οτιδήποτε είναι διαφορετικό.

Δεν είναι απλά η μη ανοχή στην διαφορά, αλλά ανάγκη να αποδεχτούν όλοι την αλήθεια τους. Για να πειστούν ενδόμυχα οι ίδιοι πρέπει να επιβάλλουν την δική τους αλήθεια στους άλλους. Το ναρκισσιστικό στοιχείο, είναι έντονο και εδώ η επίκληση στην Ελλάδα, στον Χρηστό, στην Παναγία κλπ., έχει ω+ς σκοπό να αναδείξει την ανωτερότητα αυτών των ανθρώπων και των απόψεων τους. Δεν πρόκειται για απλές γνώμες, αλλά για ταυτότητες.

Δ.Κ.: Οι καμπάνιες υπέρ του εμβολιασμού σε πραγματικό επίπεδο δεν πείθουν. Πως αξιολογείς κάποιον «πατέρα» που σου λέει να κάνεις κάτι στο οποίο δεν συμφωνείς; Ένα μικρό παιδί για παράδειγμα όταν αντιδράει, δεν μπορεί να πειστεί με τίποτα. Πρέπει να βρεις τι φταίει. Αυτό βέβαια αφορά την παιδεία που θα έπρεπε να υπάρχει και στο παρελθόν αλλά και στο μέλλον. Να θέλει να βρει δηλαδή, αυτός που έχει τη φροντίδα και την εξουσία – ο «γονιός» – τη διάθεση να ψάξει να βρει τι φταίει. Να πάρει την ευθύνη της οριοθέτησης, στην προκείμενη περίπτωση την πολιτική ευθύνη και το τυχόν επικοινωνιακό κόστος. Όσο δεν θέτει κανείς όρια, δεν πείθει  και το «παιδί» δεν μπορεί να τον εμπιστευτεί.

Η.Κ.: Ναι έτσι είναι, γιατί στο κοινωνικό ασυνείδητο θεωρούμαστε επαναστατημένα παιδιά που θέλουν, που έχουν ανάγκη να διαφοροποιηθούν και να επιβάλλουν τη δικιά τους ταυτότητα.

Δεν μπορεί να διαχειριστεί το υπερβολικά πληγωμένο, αδικημένο και ματαιωμένο «παιδί» το κομμάτι του εαυτού του που ζητά αναγνώριση και που δυστυχώς συχνά καταλήγει σε μια τυφλή αντίδραση σε κάθε είδους αρχή ή εξουσία, ακόμη και σε βασικούς κοινωνικούς θεσμούς. Αναπτύσσει μια τάση παντοδυναμίας που στοχεύει επιθετικά να κυριαρχήσει στους άλλους για να εκτονώσει την οργή και να διατηρήσει το αίσθημα ατομικότητας του εαυτού.

Ε.Μ.: Είναι τόσο πολύ ξεκάθαρα τα όρια στα ψυχολογικά προφίλ μεταξύ των αρνητών του εμβολίου και αυτών που το αποδέχονται;

Δ.Κ.: Στην ουσία, όλοι κρύβουμε μέσα μας έναν αντιεμβολιαστή μας. Και το ανάποδο. Ο αντιεμβολιαστής κρύβει και αυτός έναν εμβολιασμένο… Έτσι, δουλεύουμε στη σχάση, αλλά η ουσία βρίσκεται στη μέση και στην αποδοχή αυτής της κατάστασης ώστε να μειωθεί ο ανταγωνισμός και η κοινωνική διάσπαση.

Η.Κ.: Συμφωνώ, αν και εγώ πάλι, (γέλια) έχω από την  μία ένα ξεκάθαρα εμβολιασμένο παιδί μέσα μου, αλλά και ένα, ανορθολογικό. Στην παρούσα φάση επικρατεί το ορθολογικό παιδί (γέλια).

Η σύγχρονη ορθολογική κοινωνία δεν αναγνωρίζει το παράλογο και το ανορθολογικό, που συνήθως βγαίνει μέσα από την τέχνη, τη φαντασία, το παιγνίδι σε όλες τις μορφές, την τολμηρή δημιουργία, οπότε αναπόφευκτα και για πολλούς άλλους λόγους βγαίνουν ως «απολιτίκ» ή  καταστροφικές αντιδράσεις.

Συχνά, βέβαια, αναπτύσσονται και λογικοφανή επιχειρήματα με στοιχεία από την πραγματικότητα, αλλά εντάσσονται σε απλοϊκά-πολωτικά και διχαστικά σχήματα ανάλυσης του τύπου: «εμείς (οι καλοί)- αυτοί (οι κακοί), οι φτωχοί-η ελίτ, οι καταπιεσμένοι-οι καταπιεστές, θύτες-θύματα, κοκ.

Μακάρι οι οικονομικές, κοινωνικές και ψυχικές ματαιώσεις να ήταν εφικτό όλοι μας (και οι αρνητές- αντιεμβολιαστές, κλπ.)  να τις εκφράζουμε με άλλες πολιτικές μορφές, πιο ουσιαστικές, καθώς και μέσα από την τέχνη ή άλλους τρόπους που δίνουν νόημα στην ύπαρξη, πέρα από το καθαρά βιοποριστικό στοιχείο.

* Ο Ηλίας Κουρκούτας γεννήθηκε στη Λάρισα το 1961. Είναι Κλινικός Ψυχολόγος και Καθηγητής στο ΠΤΔΕ του Πανεπιστημίου Κρήτης, με αντικείμενο την Ψυχολογία Παιδιών και Εφήβων με Ειδικές Εκπαιδευτικές Ανάγκες (Συναισθηματικές-Συμπεριφορικές Δυσκολίες, Αυτισμός, Νοητικές Ανεπάρκειες, Χρόνιες Ασθένειες, Μαθησιακές Δυσκολίες, Παραβατικές-αντικοινωνικές συμπεριφορές, κ.λπ.). Πραγματοποίησε τις μεταπτυχιακές σπουδές του στο Βέλγιο με υποτροφία του ΟΑΕΔ κι ολοκλήρωσε τη διδακτορική του διατριβή στο Πανεπιστήμιο της Λιέγης με υποτροφία του ΙΚΥ. Εργάστηκε στο ίδιο Πανεπιστήμιο ως ερευνητής στον τομέα ψυχοκοινωνικής ανάπτυξης του M. Born, ενώ συνδιηύθυνε με τον J. Melon για τέσσερα χρόνια τα σεμινάρια κλινικής ψυχανάλυσης. Παράλληλα, ειδικεύθηκε στην ψυχοθεραπεία παιδιών και εφήβων στο Φροϋδικό Ινστιτούτο Ψυχανάλυσης Βρυξελλών. Ερευνητικά ασχολείται με τον ρόλο των νέων μοντέλων ψυχικής υγείας, καθώς και των “ενταξιακών πρακτικών” στα σχολεία. Έχει διδάξει σε διάφορα Πανεπιστήμια του εξωτερικού, είτε ως προσκεκλημένος καθηγητής, είτε μέσα από ευρωπαϊκά προγράμματα και έχει συγγράψει έναν μεγάλο αριθμό άρθρων στα ελληνικά, γαλλικά, αγγλικά και ιταλικά.

* Ο Δημήτρης Καραμανάβης μεγάλωσε στη Θεσσαλονίκη, όπου ολοκλήρωσε τις εγκύκλιες σπουδές του. Ολοκλήρωσε τις πτυχιακές σπουδές στο τμήμα Ιατρικής της Στρατιωτικής Σχολής Αξιωματικών Σωμάτων στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης. Το 2010 έλαβε την ειδίκευση στην Ψυχιατρική στη Γ΄ Πανεπιστημιακή Ψυχιατρική Κλινική του νοσοκομείου ΑΧΕΠΑ στη Θεσσαλονίκη.Εκπαιδεύτηκε σε ψυχιατρικά και ψυχολογικά θέματα ενηλίκων, ζευγαριών και οικογενειών, υπό το πρίσμα και την κατανόηση της ψυχανάλυσης και της ομαδικής ανάλυσης. Είναι Τακτικό Μέλος της Ελληνικής Εταιρείας Αναλυτικής Ομαδικής και Οικογενειακής Ψυχοθεραπείας και Μέλος της International Association for Group Psychotherapy (IAGP). Η παρουσία του στη Λάρισα από το 2012 συνοδεύτηκε από την εξάσκηση της Ψυχιατρικής στο ιδιωτικό του ιατρείο. Τα τελευταία χρόνια έχει την τιμή να συμπληρώνει ως Επιστημονικός Συνεργάτης το Ανθρώπινο Δυναμικό και τη Δράση της Θεσσαλικής Εταιρείας Ψυχικής Υγείας Περίθαλψης και Αποκατάστασης, σε πλαίσιο εφαρμογής της Κοινωνικής και Κοινοτικής Ψυχιατρικής.

Facebook
Twitter
Email
Sponsored