Έφηβοι: Αυτές είναι οι επιπτώσεις που έχουν στην υγεία από τη χρήση του αλκοόλ. Η χρήση και η κατάχρηση αλκοόλ στην εφηβεία εξακολουθεί να αποτελεί σημαντικό πρόβλημα στην Ευρώπη αλλά και σε όλο τον κόσμο.
Στην Ελλάδα, σε μεγάλο ποσοστό εφήβων αναφέρεται χρήση και κατάχρηση αλκοόλ με μεγαλύτερη επίπτωση στις ημιαστικές και αγροτικές περιοχές. Οι παράγοντες κινδύνου για την έναρξη χρήσης του αλκοόλ είναι πολλοί και αφορούν στην οικογένεια, στους συνομηλίκους, τη μη φυσιολογική συμπεριφορά, τη διαφήμιση και σε γενετικούς παράγοντες, ενώ οι λόγοι που οι νέοι πίνουν ξεκινούν από την απλή ευχαρίστηση μέχρι την πεποίθηση ότι ξεπερνούν έτσι τα προσωπικά τους προβλήματα.
Σημαντικό ποσοστό των εφήβων αγνοεί τα ανώτερα επιτρεπτά όρια αλκοόλ, καθώς και τα συμπτώματα της οξείας μέθης, που συχνά μπορεί να είναι απειλητική για την ζωή, ενώ ο χρόνιος αλκοολισμός είναι πρόβλημα που αφορά και στην εφηβική ηλικία. Το αλκοόλ σχετίζεται άμεσα με το θάνατο, η είναι σημαντικός παράγοντας στις περιπτώσεις αυτές για τους εφήβους.
Η αντιμετώπιση του προβλήματος είναι εφικτή με τη συνεργασίας της οικογένειας, του ίδιου του εφήβου, της αποφυγής της διαφήμισης και της σωστή ενημέρωσης με την βοήθεια των παιδιάτρων.
Παρά τη μείωση της χρήσης παράνομων φαρμάκων στην εφηβική ηλικία, η χρήση και η κατάχρηση και η κατάχρηση αλκοόλ έχουν παραμείνει ως το πρώτο και μεγαλύτερο φαρμακευτικό πρόβλημα μεταξύ των νέων στις ΗΠΑ και στην Ευρώπη. Οι έφηβοι είναι περισσότερο επιρρεπείς να αναπτύξουν πραγματικό εθισμό, διότι η μετάβαση από τη χρήση στην κατάχρηση και στην εξάρτηση επιταχύνεται με πολύ γρήγορο ρυθμό συγκριτικά με τους ενήλικες.
Προδιαθεσικοί Παράγοντες για χρήση Αλκοόλ στην Εφηβεία
Οι κυριότεροι προδιαθεσικοί παράγοντες είναι οι παρακάτω:
- Οικογένεια: οικονομική κατάρρευση, διαζύγιο, ασθένεια, θάνατος, αλκοολικοί γονείς
- Οι συνομήλικοι: προσαρμογή στην παρέα, ενηλικίωση, περιέργεια, «της μόδας»
- Μη φυσιολογική συμπεριφορά: κακή επίδοση μαθημάτων, έλλειψη στόχων απαισιοδοξία, μοναξιά κ.λπ.
- Διαφήμιση
- Γενετικοί λόγοι: γονίδιο
Το αλκοόλ ευθύνεται για τη νοσηρότητα και την θνητότητα στους εφήβους περισσότερο από ότι όλες οι άλλες ουσίες σε συνδυασμό. Επειδή το αλκοόλ όπως και τα τσιγάρα είναι νόμιμα και εύκολα διαθέσιμα, συχνά η χρήση τους παρερμηνεύεται από τους γονείς ως μια ακίνδυνη δοκιμή και αργούν να καταλάβουν την κατάχρηση αλκοόλ από τα παιδία τους, υποεκτιμώντας την έκταση του προβλήματος.
Παράλληλα, οι ιατροί υποεκτιμούν τη σοβαρότητα και τη συχνότητα της χρήσης αλκοόλ από τους εφήβους. Στην πραγματικότητα, η κατάχρηση ουσιών από τους εφήβους είναι πιθανώς η παιδιατρική διάγνωση που συχνότερα διαφεύγει.
Το αλκοόλ ευθύνεται για τη νοσηρότητα και θνησιμότητα στους εφήβους περισσότερο από ότι οι άλλες ουσίες σε συνδυασμό . Επειδή το αλκοόλ , όπως και τα τσιγάρα , είναι νόμιμα και εύκολα διαθέσιμα , συχνά η χρήση τους παρερμηνεύεται από τους γονείς ως μια ακίνδυνη δοκιμή και αργούν να καταλάβουν την κατάχρηση του αλκοόλ από τα παιδιά τους , υποεκτιμώντας την έκταση του προβλήματος . Παράλληλα , οι ιατροί υποεκτιμούν την σοβαρότητα και την συχνότητα της χρήσης αλκοόλ από τους εφήβους. Στην πραγματικότητα , η κατάχρηση ουσιών από τους εφήβους είναι πιθανώς η παιδιατρική διάγνωση που συχνότερα διαφεύγει.
Επιδημιολογία
Στις ΗΠΑ , οι εκτιμήσεις αναφέρουν ότι οι περισσότεροι από 300.000 αλκοολικοί είναι ηλικίας 13-18 ετών και οι μελέτες δείχνουν ότι οι έφηβοι στις αγροτικές περιοχές πίνουν τόσο συχνά , όσο και οι έφηβοι των αστικών περιοχών . Από μελέτες έχουν βρεθεί πως τόσο στις ΗΠΑ , όσο και στην Ευρώπη , 87% των αποφοίτων λυκείου έχουν κάνει χρήση αλκοόλ κάποια στιγμή στη ζωή τους , 67% έχουν μεθύσει και 51% έχουν μεθύσει κατά την διάρκεια του μήνα πριν από την έρευνα , ενώ σε άλλη μελέτη φάνηκε ότι το 50% των τελειόφοιτων έχουν οδηγήσει αυτοκίνητο μετά από χρήση αλκοόλ ή έχουν επιβιβαστεί σε όχημα που οδηγούσε μεθυσμένος οδηγός .
Στις Ευρωπαϊκές χώρες , η κατανάλωση αλκοόλ είναι αρκετά συχνή από τους εφήβους , με την Ελλάδα να κατέχει την Τρίτη θέση μετά την Δανία και τη Βρετανία . Τις καταστροφικές , συνέπειες της άκριτης χρήσης του αλκοόλ δείχνει το γεγονός ότι στην Ευρώπη , ένας στους τέσσερις θανάτους μεταξύ των ηλικιών 15-29 συνδέεται άμεσα ή έμμεσα με το οινόπνευμα.
Από τα στοιχεία ερευνών στην Ελλάδα προκύπτει ότι οι έφηβοι καταναλώνουν για πρώτη φορά αλκοόλ στην ηλικία 12 ετών , ενώ ο μέσος όρος της ηλικίας που αρχίζουν οι νέοι να συμμετέχουν στην επικίνδυνη αυτή συνήθεια διαμορφώνεται στα 16,2 χρόνια . Σε έρευνα του ΕΚΤΕΠΝ (Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης – Πληροφόρησης για τα Ναρκωτικά και την Τοξικομανία ) , 97,6% των μαθητών δήλωσαν κατανάλωση αλκοόλ τουλάχιστον μία φορά στη ζωή τους και 32% 20 ή περισσότερες φορές το 12μηνο . Τα αγόρια αρχίζουν νωρίτερα τη σχέση τους με το αλκοόλ (15,1 ετών) σε σύγκριση με τα κορίτσια (17,3 ετών ). Ένας στους τρείς νέους ηλικίας 16-18 ετών ισχυρίζεται ότι πίνει αλκοόλ τουλάχιστον μία φορά την εβδομάδα , το 17% ότι πίνει τουλάχιστον τρεις φορές την εβδομάδα και το 20% ότι καταναλώνει πάνω από 5 ποτήρια στο ίδιο χρονικό διάστημα. Από έρευνα της ΠΟΥ στη διάρκεια 2001-2002 , σε δείγμα 1.324 νέων ηλικίας 15 χρονών , διαπιστώθηκε πως το 23,4% των αγοριών και 16,9% των κοριτσιών είχαν κάνει χρήση 2 ή περισσότερες φορές τον τελευταίο μήνα πριν την έρευνα .
Στην Ελλάδα σε αντίθεση με τις ΗΠΑ , η γεωγραφική προέλευση των μαθητών που καταναλώνουν αλκοόλ επικεντρώνεται στις ημιαστικές και αγροτικές περιοχές και μειώνεται στα αστικά κέντρα και ιδιαίτερα στη Θεσσαλονίκη (στοιχεία από την έρευνα του ΕΠΙΨΥ – Ερευνητικό Πανεπιστημιακό Ινστιτούτο Ψυχικής Υγιεινής το 1998 , σε πανελλήνιο επίπεδο , με 8.500 μαθητές ηλικίας 13-18 ετών ).
Παράγοντες και Κίνδυνοί
Η έναρξη, η χρήση και τα πρώτα στάδια κατάχρησης αλκοόλ έχουν τις ρίζες τους στην εφηβεία, όταν ο νέος εξακολουθεί να μένει στην οικογένεια. Σύμφωνα με τη θεωρία της κοινωνικής μάθησης, οι έφηβοι μαθαίνουν παρατηρώντας τις συμπεριφορές προτύπων όπως οι γονείς, τα αδέλφια και σύντροφοι και τα πρότυπα με αυθεντία τείνουν να έχουν μεγαλύτεροι επίδραση. Οι παράγοντες που προδιαθέτουν στη χρήση αλκοόλ στην εφηβεία, είναι αυτοί που είδαμε παραπάνω.
Λόγοι που οδηγούν τους νέους στη χρήση του αλκοόλ
Αυτοί είναι οι κυριότεροι λόγοι που οδηγούν τους νέους στη χρήση του αλκοόλ:
- η άποψη ότι η χρήση αλκοόλ είναι δράση ενάντια στην αυστηρότητα των γονιών
- για διασκέδαση
- για κοινωνικοποίηση
- θεωρούν ότι έτσι θα είναι πιο αποδεκτοί
- για δοκιμή, ρίσκο, για να αποδείξουν σεξουαλικό θάρρος
- για να μειώσουν το άγχος
- για να ανακουφιστούν από την ανησυχία, την κατάθλιψη και το φόβο
- για να ξεφύγουν από την πλήξη
- για να ανακουφιστούν από τον πόνο ενός οικογενειακού προβλήματος
- για να λύσουν προσωπικά προβλήματα
Προδιαθεσικοί παράγοντες από την οικογένεια στη χρήση αλκοόλ είναι τα δυσάρεστα γεγονότα όπως η οικονομική κατάρρευση , οι χαλαρές οικογενειακές σχέσεις ή το διαζύγιο των γονέων , η ύπαρξη ασθένειας ή θανάτου στην οικογένεια και ο αλκοολικός γονέας . Οι γονείς που κάνουν κατάχρηση αλκοόλ γίνονται πρότυπα για τα παιδιά τους . Η κατάχρηση αλκοόλ από τους γονείς έχει αρνητικές επιδράσεις στα παιδιά τους , συμπεριλαμβανομένων των αυτοκινητιστικών ατυχημάτων λόγω αλκοολισμού της μητέρας , την υψηλότερη συχνότητα σωματικής και συναισθηματικής κακοποίησης των παιδιών , την υψηλότερη συχνότητα σχολικών προβλημάτων και προβλημάτων συμπεριφοράς , τη χαμηλή αυτοεκτίμηση κ.λπ. Τις τελευταίες δεκαετίες έχει διερευνηθεί και στοιχειοθετηθεί η συσχέτιση οικογενειακού ιστορικού αλκοολισμού στα παιδιά. Οι έφηβοι που έχουν ένα ή περισσότερους συγγενείς << πρώτου βαθμού>> με ιστορικό αλκοολισμού , έχουν 3-5 φορές μεγαλύτερο κίνδυνο για κατάχρηση αλκοόλ.
Οι οικογένειες με αλκοολικό γονιό έχουν την εμπειρία επαναλαμβανόμενων διαταραχών των οικογενειακών ρυθμών και συσσώρευση αγχογόνων γεγονότων της ζωής , στα οποία περιλαμβάνονται διαταραγμένοι τύποι της αλληλεπίδρασης γονέα – παιδιού και η ένταση μεταξύ των συζύγων. Η επίδραση του αλκοολισμού του γονέα στο παιδί ή στον έφηβο μπορεί να είναι τεράστια. Ο αλκοολικός γονέας έχει μειωμένη ανάμειξη στη ζωή του παιδιού ή του εφήβου, που μπορεί να οδηγήσει σε συνεχή ή χαλαρή πειθαρχία και λίγη επίβλεψη. Επιπλέον επηρεάζεται αρνητικά η εξελικτική πορεία και ο αυτοέλεγχος στο παιδί, ενώ η ανατροφή του μειονεκτεί , αφού ζει σε απαξιωτικό , ακόμη και εχθρικό περιβάλλον. Πολλοί έφηβοι πίνουν για λόγους προσαρμογής στη παρέα , γιατί αισθάνονται ως <<ενήλικοι>>, από περιέργεια , ή γιατί είναι της μόδας , ή ακόμη στο πλαίσιο μιας αποκλίνουσας συμπεριφοράς , όπως κακή επίδοση στα μαθήματα , έλλειψη στόχων , απαισιοδοξία , μοναξιά κ.λπ. Η διαφήμιση αποτελεί σημαντικό ενθαρρυντικό παράγοντα , αφού οι έφηβοι στις περισσότερες χώρες βομβαρδίζονται κυριολεκτικά από διαφημιστικά σποτ για μπύρες και κάθε είδους ποτά.
Σε μελέτη διαπιστώθηκε ότι η τηλεόραση, ακολουθημένη από τον τύπο, ήταν οι συχνότερες πηγές πληροφόρησης των εφήβων για το αλκοόλ. Στις τηλεοπτικές εκπομπές και διαφημίσεις κυριαρχεί αφθονία θετικών περιγραφών για τη χρήση αλκοόλ και μικρή αναφορά στις ανεπιθύμητες ενέργειες . Τέλος στην κατάχρηση αλκοόλ φαίνεται πως ενέχονται γενετικοί παράγοντες . Σε μελέτη διαπιστώθηκε ότι η τηλεόραση, ακολουθούμενη από τον τύπο , ήταν οι συχνότερες πηγές πληροφόρησης των εφήβων για το αλκοόλ. Στις τηλεοπτικές εκπομπές και διαφημίσεις κυριαρχεί αφθονία θετικών περιγραφών για τη χρήση αλκοόλ και μικρή αναφορά στις ανεπιθύμητες ενέργειες.
Τέλος , στην κατάχρηση αλκοόλ φαίνεται πως ενέχονται και γενετικοί παράγοντες . Σε μελέτες έχει βρεθεί ότι το ποσοστό αλκοολισμού είναι αυξημένο σε μονογενή σε σχέση με διζυγωτικά δίδυμα , ενώ σε άλλες βρέθηκε ότι υιοθετημένα παιδιά αλκοολικών γονέων που μεγαλώνουν σε μη αλκοολικό περιβάλλον , έχουν 3-4 φορές μεγαλύτερο κίνδυνο να γίνουν αλκοολικοί , παρά γεγονός ότι ανατράφηκαν από μη αλκοολικούς γονείς . Ο κίνδυνος για αλκοολισμό φαίνεται ότι εξαρτάται τόσο από τον αριθμό των αλκοολικών συγγενών , όσο και από τη στενότητα των σχέσεων τους με το άτομο που ερευνάται . Από μελέτη φάνηκε ότι ο κίνδυνος εμφάνισης αλκοολισμού αγγίζει το 80% στα άτομα που μόνο κάποιος συγγενής πρώτου βαθμού ήταν αλκοολικός.
Επιπτώσεις από τη χρήση και κατάχρηση του αλκοόλ
Ο τρόπος που το αλκοόλ επηρεάζει τον οργανισμό εξαρτάται από την πυκνότητα του στο αίμα , που είναι υψηλότερη όταν κάποιος πίνει γρήγορα. Ποτά με υψηλή περιεκτικότητα σε αλκοόλ απορροφώνται γρηγορότερα. Το αλκοόλ στο αίμα αυξάνει μετά από κάθε ποτό. Το οινόπνευμα απορροφάτε από το στομάχι και το λεπτό έντερο. Η απορρόφηση του αρχίζει 10 λεπτά , μετά την λήψη του και επηρεάζεται από την παρουσία ή όχι τροφής. Η υψηλότερη στάθμη στο αίμα παρατηρείται σε 40-60 λεπτά.
Το οινόπνευμα διαχέεται σε όλους τους ιστούς σε βραχύ χρονικό διάστημα. Ο μεταβολισμός του αλκοόλ γίνεται στο ήπαρ από το ένζυμο alcohol dehydrogenase σε ακεταλδευδη, που στη συνέχεια μεταβολίζεται σε διοξείδιο του άνθρακα και νερό. Η ποσότητα αλκοόλ που μπορεί κάποιος να κάνει χρήση την εβδομάδα δεν πρέπει να ξεπερνά τις 21 μονάδες για τους άντρες και τις 14 για τις γυναίκες . Τα όρια ασφαλείας για τους εφήβους είναι : 14 μονάδες / εβδομάδα για τα αγόρια και 7 μονάδες / εβδομάδα για τα κορίτσια ( κάθε μονάδα ισοδυναμεί περίπου με 8 γραμμάρια αλκοόλ , όσο δηλαδή περιέχουν ένα ποτήρι κρασί , ή μία μεζούρα οινοπνευματωδών του μπαρ ). Είναι γνωστό ότι ο γερός πότης βλάπτει σοβαρά την υγεία του και κινδυνεύει από ατυχήματα στο δρόμο , στο σπίτι και τη δουλειά. Το υπερβολικό ποτό είναι επίσης η αιτία του χουλιγκανισμού , της αντικοινωνικής συμπεριφοράς και της βίας στο σπίτι , καθώς της διακοπής των προσωπικών σχέσεων.
Α. ΟΞΕΙΑ ΔΗΛΗΤΗΡΙΑΣΗ
Αυτή χαρακτηρίζεται ως ελαφρά (φάση ψυχοδιέργεσης ) μέτρια ( φάση αταξικών φαινομένων) , βαριά και κωματώδη ανάλογα με το ποσό της αλκοόλης που καταναλώθηκε. Αρχικά το άτομο εμφανίζεται εύθυμο , φλύαρο , χωρίς αυτοέλεγχο και υπό διέγερση. Συνήθως υπερεκτιμά τις ικανότητες του , αλλά αδυνατεί να αυτοσυγκεντρωθεί . Αύξηση της κατανάλωσης οδηγεί σε διαταραχές άρθρωσης του λόγου, δυσχέρεια στη βάδιση και νυσταγμό. Παρατηρείται νωθρότητα προσώπου και αδυναμία αντίδρασης της κόρης του οφθαλμού στο φως . Κατά το δεύτερο στάδιο , το άτομο αδυνατεί να βαδίσει πέφτει κάτω υπό σύγχυση και εμφανίζει διαταραχές μνήμης . Στη φάση της βαριάς δηλητηρίασης , το άτομο παρουσιάζει διπλωπία αταξία , υπογλυκαιμία και ακαμψία άκρων. Μπορεί να επέλθει ο θάνατος , αν το άτομο εισέλθει σε κώμα. Τέλος , στην περίπτωση του αλκοολικού κώματος , έχουν εκλείψει τα αντανακλαστικά στο φως , το πρόσωπο είναι υγρό , η θερμοκρασία σώματος χαμηλή και επικρατεί απώλεια συνείδησης και έκπτωση της αναπνοής .
Β. ΧΡΟΝΙΑ ΔΗΛΗΤΗΡΙΑΣΗ
(ΑΛΚΟΟΛΙΣΜΟΣ)
Συνέπεια της χρόνιας κατανάλωσης , αλκοόλης σε αλκοολικά άτομα παρατηρείται ανορεξία, απώλεια βάρους , γαστρεντερίτιδα , διάρροια, ηπατοτοξικότητα και κίρρωση του ήπατος . Επιπλέον , παρατηρούνται επώδυνη πολυνευρίτιδα , αισθητικές διαταραχές , οπτική ατροφία, ελάττωση της μνήμης και μυϊκή αδυναμία . Συχνά χρόνια αλκοολικά άτομα παρουσιάζουν τρομώδες παραλήρημα, που εκδηλώνεται με την ανησυχία , αυπνία , οπτικοακουστικές ψευδαισθήσεις . Τέλος μπορεί σε αλκοολικούς να αναπτυχθεί οξεία αλκοολική ψύχωση (ή σύνδρομο Korsakhof ) σοβαρές ψυχικές διαταραχές λόγω χρόνιας αλλοίωσης του μυοκαρδίου (αρρυθμίες , καρδιακή ανεπάρκεια ). Σε περιπτώσεις οξειών δηλητηριάσεων αρχικά επιβάλλεται το ταχύτερο δυνατό να απομακρυνθεί η αλκοόλη από το στομάχι πράμα που επιτυγχάνεται είτε ,με εμετό ή με γαστρική πλύση. Επιβάλλεται επίσης να διατηρηθούν η θερμοκρασία του σώματος και η αναπνοή σε κανονικά επίπεδα . Κάθε δίωρο χορηγούνται 2 gr διττανθρακικού νατρίου για αλκαλοποίηση των ούρων. Σε οξείες περιπτώσεις βαριάς μέθης ή κώματος επιβάλλεται αιμοδιυλιση (αιμοκάθαρση) του αίματος για μείωση της αλκοόλης κάτω των 50 mg. Σε οξεία αλκοολική ψύχωση χορηγούνται παραλδεύδη , φαινοβαρβιτάλη ή διαζεπάμη (10 mg ενδοφλεβίως ). Αν δεν επαρκούν , χορηγείται πρόσθετη δόση. Στους χρόνια αλκοολικούς , χορηγούνται τροφές πλούσιες σε βιταμίνες και πρωτεΐνες , θειαμίνη , φολικό και ασκορβικό οξύ. Συχνά χορηγείται δισουλφιράμη σε δισκία (0,5 gr) που δρα ανασταλτικά επί του ,μεταβολισμού της αλκοόλης και οδηγεί σε συσσώρευση ακεταλδεύδης . Το προϊόν αυτό προκαλεί γαστρεντερικές διαταραχές και δυσφορία , γεγονός που αποτρέπει την κατανάλωση της αιθανόλης . Η απότομη διακοπή της κατανάλωσης της αλκοόλης οδηγεί σε στερητικό σύνδρομο.
Κίνδυνοι από την κατάχρηση του αλκοόλ
Οι κίνδυνοι από την κατάχρηση αλκοόλ στους εφήβους περιλαμβάνουν την αντικοινωνική συμπεριφορά (εσωστρέφεια , συναισθηματική απομάκρυνση, ανειλικρίνεια , κατάσταση απουσίας ελέγχου) και ριψοκίνδυνη συμπεριφορά ( διέγερση και μείωση κριτικής ικανότητας , παρορμητικότητα, αμνησία, μείωση αντίληψης , συσκότιση , sex χωρίς προφυλάξεις , χρήση και άλλων τοξικών ουσιών και αυξημένη νοσηρότητα και θνησιμότητα ).
Οι τρεις κύριες αιτίες θανάτου και αναπηρίας μεταξύ των εφήβων είναι ο τραυματισμός από ατύχημα, η αυτοκτονία και η δολοφονία. Τρομακτικό είναι το γεγονός ότι το αλκοόλ συμβάλλει στο 25-50% των εφηβικών ατυχημάτων , των δολοφονιών και των αυτοκτονιών. Η συχνή κατανάλωση μεγάλων ποσοτήτων αλκοόλ μπορεί να βλάψει το ήπαρ , την καρδιά και τον εγκέφαλο. Οι κίνδυνοι για την σωματική υγεία εξαρτώνται από την ποσότητα της κατανάλωσης . Το αλκοόλ είναι κατασταλτικό του ΚΝΣ. Σε μικρές δόσεις προκαλεί χαλάρωση και διέγερση, με εμφανή επίδραση στην κρίση. Σε μεγαλύτερες δόσεις προκαλούνται διαταραχές της άρθρωσης , της ομιλίας , του βαδίσματος , της συμπεριφοράς και της επαφής με το περιβάλλον. Λήθαργος και κώμα είναι οι επιπλοκές που συνοδεύουν πυκνότητες οινοπνεύματος υψηλότερες των 300 mg %.
Βασίλης Τσούτσιας – Φαρμακοποιός
